Od kilku miesięcy obserwujemy postępujący w Europie kryzys energetyczny wywołany z jednej strony postpandemicznym ożywieniem gospodarczym, drogą polityką klimatyczną oraz działaniami Gazpromu mającymi doprowadzić do legalizacji gazociągu NS2 i uzależnienia UE od dostaw gazu z Rosji.
Ceny gazu, energii elektrycznej oraz uprawnień do emisji CO2 biją wieloletnie rekordy. Tymczasem Polska wciąż produkuje 70% energii elektrycznej z węgla co w perspektywie średnio i długoterminowej będzie stanowiło znaczącą przeszkodę w utrzymaniu odpowiedniego potencjału Krajowego Systemu Elektroenergetycznego (KSE) gwarantującego nieprzerwane dostawy energii elektrycznej. Zgodnie z analizami ośrodków rządowy w wariancie optymistycznym do roku 2035 z KSE zostanie wyłączonych 13,6 GW mocy węglowych (na 36,3 GW mocy zainstalowanych w elektrowniach zawodowych w KSE), w wariancie pesymistycznym 16,9 GW czyli blisko połowę istniejących aktualnie mocy dyspozycyjnych. Jak wskazują analizy Aurora Energy Research z KSE po roku 2025 „wypadnie” 8 GW mocy węglowych, przy cenie uprawnień EUA na poziomie 60 Euro za tonę emisji CO2. Tymczasem dziś ceny EUA rosną gwałtownie i osiągnęły aktualnie poziom 90 Euro. Wyłączenia będą następowały w trzech falach związanych z zakończeniem kontraktów mocowych wspierających głownie źródła węglowe. Elektrownie będą wyłączane ze względu na wiek i koszty funkcjonowania ponieważ zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/943 w sprawie rynku wewnętrznego energii elektrycznej najpóźniej od dnia 1 lipca 2025 r., nie będzie można wspierać elektrowni emitujących więcej niż 550 g CO2/kWh (oraz 350 g/kW/rok) w ramach rynku mocy lub podobnych mechanizmów.
Forum Energii proponuje więc podjęcie szybkich działań planistycznych i realizacyjnych które powinny co najmniej załagodzić nadchodzący kryzys energetyczny spowodowany wyłączeniem źródeł węglowych w nadchodzących latach. Pomysł „10 kroków do wyjścia z kryzysu energetycznego” jest cenną inicjatywą która jak mamy nadzieję nie pozostanie tylko głosem w toczącej się dyskusji na temat transformacji energetycznej.
Think-tank proponuje, aby w ciągu 2 lat przeprowadzić następujące przedsięwzięcia:
Krok 1 – Wzmocnienie planowania i wdrażania polityki energetycznej (powołanie m.in. wicepremiera ds. transformacji celem wsparcia procesów decyzyjnych oraz eksperckiej wielostronnej komisji ds. energii, wyznaczenie celów klimatycznych na rok 2030 i 2050 wraz ze ścieżką i narzędziami ich realizacji, podział kompetencji pomiędzy ministerstwami, wzmocnienie URE, zbudowanie eksperckiego ośrodka analitycznego);
Krok 2 – Wydzielenie aktywów węglowych (niezależny audyt złóż, nowa koncepcja co do funkcjonowania źródeł węglowych na rynku, wydzielenie aktywów węglowych z grup energetycznych);
Krok 3 – Strategia dla gazu (skierowanie gazu tam gdzie nie ma dziś alternatywy, wsparcie dla zielonego wodoru i biometanu, planowanie infrastruktury przesyłowej, dostosowanie instalacji do niskoemisyjnych gazów);
Krok 4 – Strategia dla OZE i plany dla sieci do 2030 r (50% wytworzonej energii elektrycznej w 2030 r. powinno pochodzić z OZE, OSD powinno być przygotowane do rozwoju OZE);
Krok 5 – Plany budowy elektrowni atomowej w realnych ramach czasowych i finansowych;
Krok 6 – Wsparcie budowy mocy dyspozycyjnych do 2030 r. (do 2030 r. z powodów ekonomicznych zostanie wyłączone nawet 16,3 GW mocy węglowych, stąd konieczność budowy jednostek dyspozycyjnych o mocy 11,5 GW);
Krok 7 – Modyfikacje rynku mocy – w stronę czystego rynku mocy (należy integrować zasoby elastyczne i zmniejszać zapotrzebowanie na gaz, trzeba zmienić zasady aukcji, aby zachęcać zasoby elastyczne do udziału – DSR, magazyny i jednostki kogeneracyjne);
Krok 8 – Plan odejścia od węgla do 2035 r. (powinien on uwzględniać: dążenie do neutralności klimatycznej, wsparcie dla mieszkańców regionów górniczych, cenę energii, koszty różnych scenariuszy i realność ich realizacji przy rosnącej presji);
Krok 9 – Elastyczne i efektywne wykorzystanie zasobów KSE (wdrożenie rynku wielotowarowego charakteryzującego się wynagradzaniem elastycznych zasobów będących najbardziej pożądanym źródłem, przy jednoczesnym wygaszaniu rynku mocy);
Krok 10 – Reforma systemu finansowania (gdzie wyzwaniem jest: brak dobrych projektów dekarbonizacyjnych, za mało ambitne standardy i cele, zbyt mały nacisk na efektywność energetyczną, powolne procedury administracyjne realizacji projektów).
